Theo ông Mai Văn Khiêm, bản chất của mưa là một chuỗi tương tác phức tạp. Mưa hình thành từ các quá trình chuyển động trong khí quyển. Khi hơi nước bốc lên cao do các dòng đối lưu, đến độ cao nhất định sẽ xảy ra hiện tượng ngưng tụ, hình thành mây rồi mưa. Những giọt nước hoặc tinh thể băng tuyết sau đó rơi xuống do tác động của trọng lực.
Theo ông Mai Văn Khiêm, bản chất của mưa là một chuỗi tương tác phức tạp. Mưa hình thành từ các quá trình chuyển động trong khí quyển. Khi hơi nước bốc lên cao do các dòng đối lưu, đến độ cao nhất định sẽ xảy ra hiện tượng ngưng tụ, hình thành mây rồi mưa. Những giọt nước hoặc tinh thể băng tuyết sau đó rơi xuống do tác động của trọng lực.
Tuy nhiên, trong quá trình rơi xuống mặt đất, các giọt mưa lại chịu ảnh hưởng mạnh của dòng khí ngang, độ ẩm môi trường và nhiệt độ xung quanh. Một phần nước có thể bị bốc hơi trở lại không khí, hoặc bị đẩy lệch khỏi quỹ đạo ban đầu. Chính điều này khiến việc xác định lượng mưa rơi xuống một điểm cụ thể trở nên vô cùng khó khăn.
Một hình ảnh minh họa đơn giản: nếu ta đổ một xô nước từ tầng 10 vào một cái chậu ở tầng 1, liệu có bao nhiêu nước thực sự lọt vào chậu? Có thể chưa tới 1/5 số nước rơi được vào đúng mục tiêu, vì gió và các yếu tố môi trường khiến dòng nước tạt lệch.
Một hình ảnh minh họa đơn giản: nếu ta đổ một xô nước từ tầng 10 vào một cái chậu ở tầng 1, liệu có bao nhiêu nước thực sự lọt vào chậu? Có thể chưa tới 1/5 số nước rơi được vào đúng mục tiêu, vì gió và các yếu tố môi trường khiến dòng nước tạt lệch.
Ngay cả khi radar đã ghi nhận một đám mây dông lớn đang di chuyển đến một khu vực, thì việc xác định chính xác lượng mưa rơi xuống, trong bao lâu, và ở vị trí cụ thể nào vẫn không dễ dàng. Đặc biệt, các đám mây dông có thể “tái sinh” những khối dông nhỏ khác trong chính chúng – một hiện tượng rất khó mô hình hóa.
Thực tế, mưa cực đoan thường diễn ra trong thời gian ngắn, cục bộ, với lượng mưa có thể vượt quá 80 mm chỉ trong 3 giờ. Điều này khiến các thiệt hại càng khó kiểm soát nếu không có hệ thống cảnh báo nhanh và hiệu quả.
Theo ông Mai Văn Khiêm, hiện nay, khoa học khí tượng Việt Nam đã có thể dự báo trước các đợt mưa lớn từ 3 đến 5 ngày, nhờ hệ thống quan trắc khí quyển và các mô hình số trị hiện đại.
Cảnh báo mưa cực đoan trước 3 đến 6 giờ, đặc biệt là với sự hỗ trợ của radar thời tiết tầm gần. Tuy nhiên, mưa đá và các hiện tượng nguy hiểm trong mưa dông như lốc, sét, gió giật mạnh vẫn chỉ có thể cảnh báo chứ chưa thể dự báo chính xác.
Các tín hiệu tích cực hiện nay là việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, mở rộng hệ thống radar và mạng lưới trạm mưa tự động, góp phần nâng cao năng lực dự báo ngắn hạn – đặc biệt với các hiện tượng cực đoan.